در بین هنرجویان سنتور ، عجله ی زیادی برای یادگیریِ تکنیک دیده میشود که متاسفانه باعث اجرای غیر اصولی و پیش نرفتن درست، در مسیر یادگیری خواهد شد.
این عجله باعث به وجود آمدن مشکلاتی مانند دقت کم در نوازندگی ، عدم رعایت حالت های صحیح ، کم توجهی به اجرای درست ، از بین رفتن وضوح و شفافیت مضراب ها ، عدم توانایی در ارتقای سطح نوازندگی و درنهایت اختلال در فرآیند آموزش سنتور می شود.
در مقاله‌ی پیش رو ، به بررسی تکنیک ریز در سنتور پرداخته‌ایم و امید است کمک کوچکی در جهت پیشرفت اصولی هنرآموزان در اجرای این تکنیک و تقویت آن، باشد.
ریز در موسیقی به چه معناست؟
ریز در لغت ، به صورت اجرای پی در پی نت ها تعریف میشود که حسی از پیوستگی شنیداری را در گوش مخاطب تداعی کند.
بهترین روش زدن ریز
نکته ای که در اجرای ریز در ساز سنتور حائز اهمیت است ، شفاف ، تمیز و دقیق به گوش رسیدن آن است.
از نکات دیگری که باید در اجرا به آن توجه کنیم ، رعایت حالت اجراست. در هنگام اجرا باید قدرت مضراب، توانایی پرداخت دینامیکی داشته باشد تا خوب به گوش برسد . در غیر این صورت با ریز خشک و زمختی مواجه خواهیم شد که ارزش موسیقایی خود را به کل از دست میدهد.
بنابراین در اجرای ریز باید تمام ملاک های گفته شده اعم از دقت ، شفافیت و حالت آن رعایت شود.
در این صورت ، ما به بهترین روش ریز زدن در سنتور رسیده ایم که تمام ملاک های موسیقایی در آن رعایت شده است.
چگونه دقیق‌تر ریز سنتور را بنوازیم
برای دقیق اجرا کردن ریز ، نیاز به شنیده شدن تک به تک مضراب های ساز داریم. پیوستگی َ اجرا لزوما و حتما باید با جدا جدا و تک به تک شنیده شدن مضراب ها به گوش برسد . در غیر این صورت به ریزی شلخته و با انقباضات فراوان خواهیم رسید که هیچ توجیه زیبایی شناسی در آن قابل پذیرش نیست.
برای ارتقای ارتباط عصبی – عضلانی ، استفاده از مترونوم و ضرب پا میتواند کمک کننده باشد.
به این شکل که میتوانیم با سرعت پایین تر ، ریز را تمیز اجرا کرده و سعی کنیم تمام حالت ها و ملاک های بالا را تک به تک در اجرا رعایت کنیم.
در این صورت پس از مدت کوتاهی متوجه تقویت هماهنگی عصب و عضله خود میشویم و به صورت ناخودآگاه و تدریجی به ریزی درست تر و تمیز تر دست پیدا خواهیم کرد.
بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم بهترین روش ریز زدن در سنتور ، توجه به تمام ملاک های زیبایی شناسی قابل توجیه است که در بالا به کلیدی ترین موارد آن پرداختیم.
برای رعایت حالت در سنتور، کاری به مراتب سخت تر نسبت به ساز هایی مانند تار و سه تار داریم ، زیرا تاچ در سنتور با مضراب هایی صورت میگیرد که از ساز جداست اما در ساز های زهی – زخمه ای ارتباط انگشتان با ساز ملموس است و به راحتی میتوان حالت های اجرایی را در آن رعایت کرد.
در سنتور برای کسب این قابلیت به دلایل ذکر شده نیاز به دقت و زحمت بیشتری است بنابراین هنرجویان نیازمند صبر بیشتر و تمرین آگاهانه تری هستند.
سرعت اجرای ریز در سنتور
در سطوح بالاتر ، میتوان تغییر سرعت در اجرای ریز را نیز لحاظ کرد ، به این صورت که در اجرای ریز ، سرعت اجرا نیز همزمان با اوج گرفتن داینامیکی آن افزایش یابد . اینکار نیاز به ظرافت و حساسیت به مراتب بیشتری دارد و عموم نوازندگان از رعایت تمام این موارد به شکل همزمان سرباز می‌زنند. صرفاً نوازندگان سطح حرفه ای می‌توانند این موضوع را به درستی اجرا کنند زیرا با افزایش سرعت مضراب ها، نباید شفافیت و دقت تک به تک مضراب ها از بین برود.
خاطرمان باشد که ملاک های گفته شده در دست نوازندگان برجسته‌ی این حوزه به صورت مشخصی قابل ردیابی است و میتوانیم با ملاک های گفته شده ، به نوعی از آنالیز اجراهای اساتید برای افزایش درک شنیداریمان کمک بگیریم.
تک ریز در سنتور
تک ریز در سنتور با تک ضرب اولیه
برای حالت اجرای تکریز در سنتور، مضراب تک عموماً با دست راست اجرا شده و پس از کمی صبر ریز اجرا میشود. نکته ی حائز اهمیت رعایت داینامیک این اجرا میباشد. برای زیبا تر شدن ریز در این حالت بهتر است پس از اجرای مضراب تک راست، ریز از حالت پیانو به حالت فورته اجرا شده و این فرم در اجرای آن رعایت شود. به علاوه‌ی تمام نکات ذکر شده در اجرای ریز که در بالا گفته شد.
اجرای ریز بدون وقفه (ریز با تک متصل)
برای اجرای ریز بدون وقفه و به حالت پیوسته ، بجای صبر کردن پس از اجرای تک مضراب ، صرفاً آن را به شکل فورته یا فورتیسیمو اجرا می کنیم به شکلی که ادامه ی ریز مارا شکل دهد. در حقیقت با این حالت، به نوعی ریزبا تاکید اولیه رسیده ایم که کاملاً به شرایط اجرای قطعه بستگی دارد. (میتوانیم نام تکریز را صرفاً برای اجرا با حالت تک ضربه ی اول در نظر بگیریم و برای این شکل از اجرا از ریز با تک َ متصل و آکسان روی نت زینت متصل شده به نت اصلی استفاده کنیم )
بنابراین در اجرای تکریز و ریز با تک متصل در سنتور ، میتوان با تک ضرب اولیه یا به صورت پیوسته با تاکید اولیه اجرا شود، که در این حالت مضراب های دیگر پیانوتر ازمضراب اول اجرا شده و مجدداً باید از حالت پیانو به فورته رفته تا حالت داینامیکی در آن رعایت شود.
ذکر این نکته اهمیت دارد که بگوییم در هر موقعیت، در هر شیوه و در حالتی اجرایی خاص از ما خواسته میشود ، بنابراین ما میتوانیم صرفاً به شکل پدیدار شناسانه با توجه به افزایش قابلیت در اجرای قطعات داخل هر کدام از این شیوه ها موضوع را بررسی کنیم.
توجه : یادآوری میشود در اجرای گوشه ها در کتاب های فرامرز پایور ، در صورت مشاهده ی نت چنگ نقطه دار و نت چنگ نقطه دار به بالا ، بدون هیچ علامتی ، تک ریز اجرا میشود. (در قطعات ضربی ، فقط ریز بدون تک اجرا میشود)
در نهایت، تاکید می‌کنیم در اجرای تکریز ، منظور اصلی، اجرا با تک ضرب اولیه است و حالت پیوسته ی آن در شرایط خاصی از قطعات با توجه به خواسته ی آهنگساز قابل اجرا است.
نکته ی عملی :
در ابتدا میتوان ریز ها را به صورت تعداد، اجرا کرد (دقیقاً معادل کشش داده شده – کشش هایی کوتاه تر اجرا کنیم)، یعنی اگر نتی با کشش سیاه به ما داده شده و از ما ریزی به حالت پیوسته خواسته شده است ، در ابتدا دقیقا 4 عدد دولاچنگ ، سپس 8 عدد سه لاچنگ و پس از آن با تعداد بشتر سه لاچنگ ها اجرا کنیم و همین کار را ادامه دهیم تا بتوانیم به مرور به ریز های پُر تری دست پیدا کنیم.
آموزش ضرب‌های ریز و زینتی سنتور
میشود با قرض کردن تک ریز های راست از سیم های زرد ، استفاده از سرمضراب قبل از ریز ، استفاده از نت واخوان (نت بم تر) جهت اجرای ریز (به طور مثال ریز گرفتن همزمان سل و ر یا سل و دو) به تزیین ریز کمک کرد.
پس میتوان جهت اجرا کردن ریز با بررسی فواصل قابل استفاده، این کار را انجام داد.
از طرف دیگر میتوانیم از نت های زینت در اجرای ریز استفاده کنیم ، به این شکل که یا به صورت اجرا قبل از تک ریز از آن استفاده شود یا بدون تک ریز و به صورت تزیین پیوسته اجرا شود.
در نهایت میتوان گفت رعایت تمامی نکات بالا باعث میشود بتوانیم اجرایی دلنشین تر و از لحاظ تکنیکال، با ارزش تر و زیبا تری تولید کنیم.
انواع ریز در سنتور
ریز (با تی یا خط روی نت)
اجرای متوالی برای تداعی کشش
تک ریز (هشت روی تی ، آکسان روی تی ، آکسان روی خط روی نت)
ابتدا ضربه با راست، سپس ریز
ریز با تک متصل (زینت وصل به نت با تی، زینت وصل به نت با خط روی نت)
نت اول روی نت دیگر، و ریز بدون مکث
ریز با تک منفصل (زینت بدون وصل به تی، زینت بدون وصل به خط روی نت)
مانند تک ریز، فقط زینت نتی دیگر است
چپ ریز (هفت روی تی ، هفت روی آکسان روی خط روی نت)
ابتدا یک تک ضربه با چپ ، سپس ریز
جفت ریز (ضرب در روی تی ، ضرب در روی خط روی نت)
ابتدا یک تک ضرب جفت ، سپس ریز
تریل ( تی آر روی نت )
اجرای نت های متوالی روی نت و نت بالایی
تک تریل ( تی آر روی آکسان)
ابتدا تک ضربه با مضراب راست، سپس تریل
چپ تریل (هفت روی تی آر)
ابتدا تک ضربه با مضراب چپ، سپس تریل
نکته : اجرای تعداد ریز به شکل خط روی نت ، با رابطه ی 2 به توان تعداد خطوط محاسبه میشود ، به طور مثال اگر سه خط روی کشش سیاه گذاشته شود، به تعداد 2 به توان 3 ، یعنی 8 عدد اجرا میشود که معادل سه لاچنگ است (اما توجه شود هدف، اجرای ریز پُر است)
نکته : در سنتور از تکنیک های ریز و تک ریز بیشتر از چپ ریز استفاده میشود.
در اینجا اجرای انواع ریز و در بخش تکریز نحوه ی اجرای دقیق تر آن را بررسی کردیم.
برای مطالعه درباره ی تکنیک های بیشتر به مقالات دیگر سایت مراجعه کنید.
استفاده از منبع برای بخش انواع ریز : سازشناسی کاربردی – مجید کولیوند
