انواع سازهای سنتور در ایران

در ایران سنتور های متفاوتی از لحاظ ساختاری با کاربردهای گوناگون وجود داد که عبارتند از سنتورهای 10، 11 و 12 خرک، سنتور لا کوک ، سنتور سی کوک (که ابعاد آن از سنتور لا کوک کمتر است)، سنتور باس، سنتور باریتون، سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم اما رایج ترین نوع سنتور در ایران سُل کوک 9 خَرَک نامیده می شود که دارای 72 سیم است. به سنتور لا کوک صدای زیرتری نسبت به سنتور رایج سل کوک دارد و بیشتر در تکنوازی ها و بداهه نوازی ها استفاده می شود .

• سنتور لا كوك

نوع ديگر از سنتور كه امروزه رواج يافته است سنتور لاكوك است كه از آن بيشتر اوقات در تك‌نوازي‌ها و بداهه نوازي ها استفاده مي‌شود و در مقايسه با سنتور سُل كوك صداي زيرتري دارد و از نظر كوك نيز يك پرده بالاتر از سنتور سُل كوك مي‌شود اين سنتور نيز از نوع 9 خرك مي‌باشد. كلاف جلو 80 سانت، كلاف عقب 33 سانت، قطر سنتور 26 سانت، ضخامت چوب كلاف 15 تا 16 ميليمتر و ضخامت صفحه از نوع معمول كمتر است.

• سنتور سل کوک

استانداردی که برای ساز سنتور تعریف شده اصطلاحا به نام سنتور سل کوک مشهور است.سنتور سل کوک یعنی سنتوری که خرک سوم آن (که به نام نت سل تعریف شده است) دقیقا صدای آن مطابق با نت سل دیاپازون باشد. به عبارتی سلِ سنتور (خرک سوم) برابر با سل دیاپازون و به همین ترتیب تمامی نتهای یک سنتور سل کوک با دیاپازون یکی خواهند بود (به جز نتهایی که صرفا در موسیقی ایرانی استفاده می شوند). البته در مواردی نیز از سنتورهای لا کوک (سنتوری که خرک سوم آن که نت سل است مطابق با صدای نت لا ی دیاپازون باشد) و سی کوک برای مصارف خاص دیگری استفاده می شود (مانند همراهی با خواننده ی خانم، اجرا با گروه در کوکی خاص و… ) و طبیعی است سنتورهای مشقی که ساخته می شوند همگی سنتورهای سل کوک باشند. 

• سنتور سي ‌كوك

نوع ديگر سنتور سي‌كوك نام دارد كه ابعاد آن از سنتور لاكوك نيز كمتر است.

• سنتور كروماتيك

نوع ديگر، سنتور كروماتيك ناميده مي‌شود كه داراي سه اكتاو و نيم است و در كارهاي اركستري از آن استفاده مي‌شود. كليه سيم هاي اين سنتور سه تايي است (به استثناء هشت خرك سمت راست زرد) و نت‌خواني اين نوع ساز با كليد سُل و روي خط دوم حامل نوشته مي‌شود.

• سنتور کروماتیک بم

میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم‌تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم هم‌کوک حاصل می‌شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده‌ است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفاده‌های هم‌نوازی می‌شود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می‏ شود.

• سنتور باس

سنتور باس یک ساز ایرانی از خانواده سازهای زهی مضرابی ایرانی می‌باشد. این ساز بر گرفته از ساز سنتور است که شباهت‌های فراوان و در مقیاسی بزرگتر از سنتور ساخته می‌شود. سنتور باس توسط دو مضراب چوبی که نسبت به مضراب‌های سنتور بزرگتر و سنگین تر هستند نواخته می‌شود. این ساز بر اساس نوع موسیقی و فواصل مورد نظر کوک می‌شود. سیم‌های این ساز با روکش فلزی و در ضخامت‌های مختلف هستند و از روی هر «خرک» دو یا سه سیم عبور می‌کند.این ساز هنوز در ارکسترهای ایرانی به صورت عمومی و مداوم استفاده نمی‌شود. ولی پرویز مشکاتیان در گروه عارف در کنار ساز بم‌تار استفاده می‌کردند.

انواع سازهای سنتور در ایران

صدا دهی

صدای سنتور باس یک اوکتاو بم تر از صدای سنتور معمولی است و معمولاً اجرای بخش باس ارکستر را در گروه‌های موسیقی ایران بر عهده دارد.

کیفیت صدا دهی «سنتور باس» هنوز در دست تجربه است.

دیاپازون

دیاپازون وسیله ای فلزی ست دارای دو شاخه که انتهای آنها به یک پایهٔ مشترک وصل شده است. با وارد شدن ضربه به شاخه های آن، دیاپازون به ارتعاش درمی آید و امواج صوتی در یک بسامد (فرکانس) خاص تولید می کند. بسامدِ هر دیاپازون ثابت است و به پدیدهٔ تشدید مربوط است.

دیاپازون کاربردهای مختلفی از جمله کنترل کردن نُت ها و کوک کردن سازهای موسیقی دارد.